W marcu przeprowadziłam cztery „lajwy” na moim Instagramie. Jeden z nich dotyczył dostosowania domu do potrzeb osób z niepełnosprawnością, a o poruszenie tego tematu poprosiła mnie osoba, która musi dostosować swój dom do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Ten temat stał się dla mnie priorytetem. Nie wiem czy na moim blogu pojawi się ważniejszy artykuł. Nie koszt budowy, nie kredyt hipoteczny, tylko przystosowanie projektu i jego układu funkcjonalno-przestrzennego do potrzeb osób z niepełnosprawnością.

Informacje ogólne

Za osobę niepełnosprawną ruchowo uważa się osobę, która w warunkach niedostosowanych do jej możliwości psychofizycznych nie ma możliwości samodzielnego wykonywania zamierzonych czynności (w wymaganym przez nią zakresie użytkowania otoczenia). Co prawda prawo budowlane i warunki techniczne* nie obligują domów jednorodzinnych do spełniania wymogów przystosowania rozwiązań projektowych do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Natomiast uważam, że zadaniem architekta jest uświadamianie i projektowanie budynków ogólnodostępnych, czyli bez barier.

Do grup z niepełnosprawnością, które powinny być brane pod uwagę przy projektowaniu zalicza się:

1. osoby poruszające się za pomocą sprzętów i urządzeń wspomagających: wózek inwalidzki, kule itp.
2. osoby w podeszłym wieku.
3. niewidomych i niedowidzących.
4. głuchoniemych i niedosłyszących.
5. osoby, które w wyniku choroby lub wypadku mają stałe lub czasowe trudności ruchowe, manualne itp.

Bariery techniczne

Poza grupą osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, istnieje wiele mniej zauważalnych grup, których bariery techniczne często są marginalizowane. Międzynarodowy znak symbolizujący osobę niepełnosprawną korzystającą z wózka inwalidzkiego w pewnym sensie akcentuje tę grupę niepełnosprawności w sposób szczególny. Co ważne, osoby należące do pozostałych grup często ukrywają swoje dysfunkcje i w wielu przypadkach nie są zauważalne. Efektem czego jest traktowanie ich jako osoby sprawne. Ich niepełnosprawność uzewnętrznia się dopiero w ciągach komunikacji wewnętrznej, a szczególnie w pomieszczeniach higieniczno-sanitarnych. Dotkliwość napotkanych tam barier technicznych okazuję się wyjątkowo duża.

W przypadku projektu indywidualnego, już na etapie powstawania koncepcji jesteśmy w stanie dostosować projekt do osób z niepełnosprawnością i zastosować rozwiązania, które zminimalizują lub wykluczą różnego rodzaju przeszkody. W przypadku projektów typowych problem jest większy. Znając specyfikę projektów typowych szczerze wątpię, że uda się znaleźć projekt, który można by uznać za przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnością.

Główne przeszkody dla osób z niepełnosprawnością

• konieczność pokonywania różnicy wysokości poziomów czy kondygnacji.
• wąskie korytarze i drzwi.
• progi w wejściach i przejściach.
• brak przestrzeni manewrowej o wielkości min. 1,5m x 1,5m mniejszych pomieszczeniach (łazienka, wc) przedsionkach i na korytarzu.
• montaż blatów, włączników świateł, gniazdek zbyt nisko lub zbyt wysoko.
• brak uchwytów w toalecie i łazienkach.

Zagospodarowanie terenu

Zagospodarowanie terenu działki, czyli zewnętrznej przestrzeni ruchowej, jest przestrzenią wspólnego użytkowania. Należy w nim uwzględnić zarówno potrzeby osób w pełni sprawnych, jak i tych z niepełnosprawnościami (o różnym stopniu dysfunkcji). Warto pamiętać o tym, że:

• nie powinno być żadnych barier i progów lub innych niespodziewanych przeszkód utrudniających bezpieczne poruszanie się.
• bramy i furtki w ogrodzeniu nie mogą otwierać się na zewnątrz;
• w przypadku występowania istotnych różnic wysokościowych w terenie lub przy wejściu do budynku należy zastosować pochylnie.

Układ i dostępność pomieszczeń w domu

Jedną z głównych przeszkód dla osób z niepełnosprawnością jest konieczność pokonywania różnic wysokości, a mówiąc precyzyjnie i odnosząc się do budynku - chodzi o komunikację między kondygnacjami. Jeśli chcesz dostosować swój dom do potrzeb osób z niepełnosprawnością to zdecydowanie odradzam wybór domu piętrowego. Bardzo ważne jest, by osoba niepełnosprawna miała swobodny dostęp do całego domu. Wiem, że inną kwestią jest dostosowanie istniejącego domu do potrzeb osoby niepełnosprawnej lub starszej, a zupełnie inną kwestią jest budowa domu od początku - w tym przypadku kładę nacisk na projekt indywidualny, aby architekt na każdym etapie powstawania koncepcji mógł zadbać o przystosowanie jej do potrzeb osoby niepełnosprawnej.

W przypadku projektu gotowego, tak jak wspomniałam wcześniej - kupujesz gotową koncepcję i żeby być całkowicie fair wątpię, że znalezienie projektu gotowego, który mogły spełniać wymogi osoby niepełnosprawnej jest w ogóle możliwe. Projekty typowe charakteryzują się po prostu brakiem miejsca. Napakowane są małymi pomieszczeniami, których nie jesteśmy w stanie zagospodarować, nie mówiąc już o potrzebie zapewnienia powierzchni manewrowej. Uważam, że wprowadzenie zmian, aby dostosować projekt będzie wiązało się najprawdopodobniej z potrzebą przeprojektowania całego układu funkcjonalno-przestrzennego [...]

Rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne

1. Wiatrołap powinien uwzględniać możliwości i potrzeby osób z niepełnosprawnością, w tym szczególnie poruszających się na wózkach. Drzwi powinny otwierać się na zewnątrz, a szerokość skrzydła powinna wynosić minimum 0,90m w świetle, optymalnie 1,00m. Głębokość przedsionka powinna być taka, by po otwarciu drzwi została powierzchnia manewrowa o wymiarach co najmniej 1,5m x 1,5m. Należy unikać wysokich wycieraczek przed wejściem bądź w przedsionku (powyżej 2cm).

2. Korytarz, przedpokój, hol – należy zapewnić powierzchnię manewrową i swobodny przejazd, minimalna szerokość to 1,2m. Ciągi komunikacyjne wewnątrz domu powinny być proste, a w przypadku załamań należy pamiętać o zachowaniu promienia skrętu (R 0,40-0,80m, w zależności od potrzebnej powierzchni).

3. Kuchnia – szafki kuchenne nie powinny być montowane na całej szerokości. Pod blatem należy pozostawić pustą przestrzeń tak, aby osoba na wózku mogła częściowo wjechać pod blat. Powierzchnia stołu przystosowanego do osoby niepełnosprawnej powinna być odpowiednio powiększona na głębokość 45cm, co można uzyskać poprzez indywidualny asymetryczny układ blatu. Dodatkowo przy stole należy przewidzieć dodatkową powierzchnię manewrową o średnicy 1,5m.

4. Łazienka – minimalna powierzchnia łazienki to 6,5m. Tutaj też trzeba pamiętać o ty, że musi zostać zapewniona minimalna przestrzeń manewrowa – 1,5m x 1,5m.

Posadzki w pomieszczeniach higieniczno-sanitarnych powinny zapewnić osobom niepełnosprawnym pełne bezpieczeństwo przed poślizgiem. Zaleca się stosowanie płytek ceramicznych z odpowiednim ryflowaniem i szorstką fakturą. Natomiast unikać należy posadzek glazurowanych z połyskiem lub pół połyskiem.

Wyposażenie łazienki:

• umywalka powinna być tak uformowana, aby osoba niepełnosprawna mogła się oprzeć całą długością przedramienia na jej przedniej krawędzi. Ważny jest również kształt umywalki - preferuje się płaskie umywalki, umożliwiające głęboki dostęp. Ponadto, w celu zapewnienia wygodnego użytkowania montuje się ją na wysokości 0,80-0,90m, zapewniając możliwość regulacji wysokości zawieszenia (sposób montażu musi uwzględniać zwiększone obciążenie). Wolna przestrzeń do podjazdu wózka powinna wynosić 0,70m.
• lustro powinno być wyposażone w mechanizm umożliwiający indywidualną regulację kąta odbicia.
• miska ustępowa w układach optymalnych jest mocowana wspornikowo do ściany. Wysokość zawieszenia powinna być zbliżona do wysokości siedziska wózka inwalidzkiego, czyli od 0,50-0,54m. Miski ustępowe należy instalować w takiej odległości by ich przednia krawędź była oddalona o około 0,75m od ściany, na której jest mocowana. Osoba niepełnosprawna przesiada się na miskę ustępową od strony bocznej, w tym celu należy zapewnić powierzchnię manewrową z boku miski o szerokości co najmniej 0,80m.
• natryski wyposaża się zwykle w odchylone lub nakładane krzesełka, które lokalizuje się na wysokości 0,5m. Siedziska są odpowiednio połączone z poręczami oraz baterią. Uchwyty i poręcze powinny być mocowane na ścianach w sposób trwały i stabilny oraz zostać wykonane ze stali.

5. Sypialnia – wysokość łóżka licząc do górnej powierzchni materaca powinna wynosić 0,50m i być zbieżna z wysokością siedziska wózka inwalidzkiego.

Dodatkowo:

• drzwi balkonowe z reguły posiadają specjalnie ruchome nakładki pozwalające na obniżenie progu, czyli niwelujące tę barierę techniczną;
• loggie i balkony powinny posiadać powierzchnię minimum 3m²;
• okucia zamkowe i i okienne powinny uwzględniać możliwość zasięgu osób z niepełnosprawnością;
• jeśli chodzi o stolarkę okienną - ramki lub szprosy szprosy nie powinny znajdować się na wysokości oczu, czyli 0,60-1,40m;
• pamiętaj o tym, by dobrać wys. gniazdek, włączników świateł, sterowników instalacji (np. panel ogrzewania domu albo wideofon) na odpowiedniej wysokości;

O czym jeszcze chcesz przeczytać?

Dziękuję Ci za przeczytanie tego artykułu. Przyznaję szczerze - zaczynając pisać ten artykuł, nie przypuszczałam, że będzie to tak trudne zadanie. Jednakże mocno wierzę, że ten tekst był dla Ciebie pomocny i że przekonałam Cię do tego, by decydując się na projekt, pomyśleć od razu o tym, aby dostosować go do potrzeb osób starszych oraz osób z niepełnosprawnością.

A jeśli interesują Cię jeszcze jakieś konkretne zagadnienia, na które nie znalazłeś odpowiedzi w artykule, coś jest dla Ciebie niejasne albo jakąś kwestię powinnam rozwinąć, to bardzo Cię proszę – daj mi o tym znać w komentarzu.